Хиймэл оюун ухаан (ХОУ) нь хууль сахиулах болон шүүхийн үйл ажиллагааг сайжруулах, гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, хяналт, шалгалтыг илүү үр дүнтэй болгох олон талын боломжийг бүрдүүлдэг. Эрүүгийн хуульд хиймэл оюуныг ашиглах нь хууль хэрэгжүүлэх үйл явцыг илүү үр ашигтай, шударга, хурдан болгох боломжийг бий болгоно.
1. Хиймэл оюуны системийн хэрэглээний чиглэлүүд
1. Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх
- Өгөгдлийн дүн шинжилгээ: Гэмт хэргийн статистик мэдээлэлд тулгуурлан тодорхой газар нутаг, цаг хугацааны хүрээнд гэмт хэрэг гарах магадлалыг таамаглах.
- Зан үйлийн шинжилгээ: Гэмт хэрэг үйлдэх хандлагатай этгээдүүдийн зан төлөв, үйл хөдлөлийг хиймэл оюуны тусламжтайгаар илрүүлэх.
2. Гэмт хэргийг илрүүлэх, мөрдөн байцаалт
- Нүүр царай таних технологи: Аюулгүй байдлын камерын бичлэгээс сэжигтэнг илрүүлэх.
- Мэдээллийн том өгөгдөлд шинжилгээ хийх: Мөрдөн байцаалтын явцад олон төрлийн эх сурвалжаас өгөгдөл цуглуулж, дүн шинжилгээ хийх.
- Чатбот болон дуу хоолойн анализ: Гэрч, сэжигтний мэдүүлгийг дүн шинжилгээ хийхэд ашиглах.
3. Шүүхийн үйл ажиллагаа
- Шийдвэр гаргалт: Өмнөх хэргийн шийдвэрүүд болон одоогийн хэрэгтэй холбоотой мэдээллийг харьцуулан, шүүхийн шийдвэр гаргах явцыг дэмжих.
- Ялын тодорхойлолт: Гэмт хэргийн хүндийн зэрэглэл, нөхцөл байдлаас хамаарч тохирох ялыг санал болгох.
4. Хяналт, хяналт шалгалт
- Цахим хяналт: Ял эдэлж буй этгээдүүдийн хөдөлгөөнийг хянах, цахим хяналтын системийг удирдах.
- Эрсдэл үнэлгээ: Шоронгоос суллагдсан этгээдүүдийн дахин гэмт хэрэг үйлдэх магадлалыг үнэлэх.
2. ХОУ-д суурилсан системийн давуу тал
- Хурд ба үр ашиг: Өгөгдлийг богино хугацаанд дүн шинжилгээ хийж, хэрэг мөрдөн байцаалтын болон шүүхийн шийдвэр гаргалтын хугацааг багасгана.
- Өгөгдөлд суурилсан шийдвэр гаргалт: Хувь хүний субъектив нөлөөллийг багасгаж, илүү үнэн зөв, үндэслэлтэй шийдвэр гаргах боломжийг нэмэгдүүлнэ.
- Урьдчилан сэргийлэх чадвар: Гэмт хэргийн магадлалыг урьдчилан таамаглаж, эрт шатанд хариу арга хэмжээ авах боломжийг олгоно.
3. Эрсдэл ба сорилтууд
1. Хүний эрхийн асуудал
- Хувийн мэдээллийн нууцлал: Өгөгдөл цуглуулах, боловсруулах явцад иргэдийн хувийн мэдээлэл хэтэрхий өргөн хүрээнд ашиглагдах эрсдэлтэй.
- Тэгш бус байдал: Зарим тохиолдолд хиймэл оюун ухаан системүүд ялгаварлан гадуурхах (bias) шинж чанартай байж болзошгүй.
2. Хуулийн хүрээнд найдвартай байдал
- Хиймэл оюуны гаргасан шийдвэрүүдийн хууль ёсны үндэслэлийг баталгаажуулах шаардлага тулгарна.
- Системийн алдаанаас болж буруу шийдвэр гаргах эрсдэлтэй.
3. Ёс зүйн асуудал
- ХОУ системүүдийн ашиглалт нь хүний хяналтаас гарч, ёс зүйн асуудлуудыг үүсгэж болзошгүй.
4. Хууль тогтоомжид тусгах шаардлагатай асуудлууд
- ХОУ ашиглах эрх зүйн зохицуулалт:
- Хиймэл оюуны системийг эрүүгийн хуулийн үйл ажиллагаанд ашиглахад чиглэсэн тусгай журам боловсруулж, батлах.
- Хяналт шалгалт ба хариуцлага:
- Хиймэл оюуны системийн алдаанаас үүдэн гарсан шийдвэрийн хариуцлагыг тодорхойлох.
- Өгөгдлийн аюулгүй байдал, нууцлал:
- Иргэдийн хувийн мэдээллийг хамгаалах, зөвшөөрөлгүй ашиглах явдлаас сэргийлэх эрх зүйн баталгаа бий болгох.
5. Дүгнэлт
Эрүүгийн хуулийн хүрээнд хиймэл оюуныг үр дүнтэй ашиглах нь гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, илрүүлэх, шийдвэр гаргах үйл явцыг хурдасгах, шударга ёсыг сайжруулахад чухал үүрэг гүйцэтгэнэ. Гэвч үүний зэрэгцээ хүний эрх, хууль ёсны баталгааг хангах зохицуулалтыг боловсронгуй болгох шаардлагатай. ХОУ нь хууль сахиулах болон шүүхийн салбарт зөв зохистой хэрэглэгдсэнээр гэмт хэргийн эсрэг тэмцэлд шинэ үеийг эхлүүлэх боломжтой.